poniedziałek, 28 grudnia 2015

Związek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa. Grupa Bojowa Nielisz.



Zygmunt Wach. Związek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa. Grupa Bojowa Nielisz.

w: Okupacja Zamojszczyzny we wspomnieniach jej mieszkańców : praca zbiorowa / pod red. Reginy Smoter Grzeszkiewicz i Bogusława Garbacika.
Lublin ; Wielącza : Urząd Gminy Radecznica, 2013

Grupa bojowa Armii Krajowej w Nieliszu organizacyjnie należała do rejonu Stary Zamość.
Pierwszym komendantem rejonu był podporucznik rezerwy nauczyciel Jan Denkiewicz a następnie
od lipca 1944r ppor. rez. nauczyciel Jan Misiura. Nielisz wieś na około 300 gospodarstwach,
położona śródleśnie , na prawym brzegu rzeki Wieprz. Gmina , kościół parafialny, szkoła
podstawowa, ochotnicza straż pożarna, młyn wodny, dwa sklepy. W Nieliszu Niemcy dokonali
zbiorowego mordu na ludności już 15 listopada 1939 roku.
Zebrano wówczas na placu we wsi mężczyzn i co dziesiątego rozstrzelano. Zginęli m. in. [Jan Plizga], [Włodzimierz Bojar], [Mieczysław Jędruszczak], Józef Turek, [Franciszek Hanulak], [Józef Tomasik]  i [Aleksander Główka]. Dziś na tym miejscu znajduje się tablica pamiątkowa.
Nazwiska w nawiasach kwadratowych i wytłuszczoną czcionką występują na pomniku w Wólce Nieliskiej jako rozstrzelani tego samego dnia (15 listopada 1939 r) w Wólce Nieliskiej.
Pierwszą ofiarą na przełomie1939-1940r był sekretarz gminy i naczelnik ochotniczej straży
pożarnej Mieczysław Stankiewicz. Sam zgłosił się do Gestapo, aby ratować aresztowanego syna Ryszarda. Syna zwolniono , a ojca zatrzymano. Zginął w obozie.
Wydarzenia te miały duży wpływ na świadomość patriotyczną mieszkańców Nielisza i przyspieszyły formowanie się we wsi placówek ruchu oporu. Organizatorem i pierwszym komendantem placówki Nielisz był kierownik szkoły Edmund Mazur "Skiba" W roku 1941 został aresztowany i zginął w Auschwitz. Mazur został aresztowany podstępnie. Rzekomo w sprawach służbowych inspektor szkolny. Rode wezwał go do inspektoratu oświaty w Zamościu. Mazur nie wrócił już do domu.
Placówkę przejął pod komendę Ksawery Szarlip "Elski" szewc z zawodu. Z uwagi na uprawiany zawód miał ułatwione kontakty z ludźmi. Wywiad w placówce prowadził Jan Czerkasiuk "Okoń" nauczyciel z Nielisza. Żona Jana Czerkasiuka pracując na poczcie w Ruskich Piaskach, prowadziła podsłuch telefoniczny, wybierała spośród korespondencji anonimy, ostrzegała przed zagrożeniem, korzystając z pomocy listonoszy. Czerkasiuk zwerbował do organizacji ówczesnego dyżurnego ruchu na stacji w Ruskich Piaskach Tadeusza Kuncewicza ("Kmicic", "Wierny", "Podkowa") , który w krótkim czasie zorganizował pluton dywersyjny. A następnie sam przeszedł do komendy obwodu. W krótkim czasie" Podkowa" dał się poznać jako zdolny dowódca, a jego sława promieniowała na całą Zamojszczyznę Zorganizował i przeprowadził wiele akcji bojowych zadając Niemcom dotkliwe straty. Czerkasiuk był bardzo operatywnym członkiem organizacji - miał do pomocy m. in. Maciejewskiego i Klapczyńskiego wysiedleńców z Poznańskiego. Szczególnie przyczynił się do wzrostu szeregow nieliskiej organizacji. Organizacja składała się z ochotnikow zamieszkałych w Nieliszu. Kilku pochodziło z okolicznych wsi. Było też kilku wysiedleńców z rożnych stron Polski. Członków organizacji przybywało z każdym dniem. Do założycieli organizatorów i dowódców doszli.

Julian Antoniewski - rolnik
Walerian Szarlip - rolnik cieśla
Edward Kilarski - stolarz
Józef Świrgoń -rolnik
Zygmunt Wach - cieśla ( mój ojciec)
Leon Antoszek - rolnik kościelny
Antoni Antoszek "Łysy" woźny w gminie Nielisz
Piotr Antoszek - robotnik rolny
Bronisław Smutniak - urzędnik w gminie
Franciszek Mędziak -rolnik
Witold Derewecki - rolnik (potem przeszedł do BCh)
Jan Mazur rolnik z Nawoza
Jesionkiewicz - nauczyciel
Ksiądz Giermakowski
Józef Koczot - gajowy łowczy
Jadwiga Jesionkiewicz - nauczycielka
Jan Główka"Zryw" - do chwili jego aresztowania
Zbigniew Steller -"Żbik" - nastolatek syn Stanisława
Stanisław Steller "Gryf" urzędnik gminny
Józef Antoszek – rymarz

Nieco później organizację zasilili

Stanisław Molasa
Helena Michalak Dudek - łączniczka
Andrzej Rzymski" Korwin" podoficer rezerwy
Bronisław Szarlip - Sławek"Wicher" łącznik do komendanta obwodu w Szczebrzeszynie - w 1945 r
aresztowany przez NKWD kilkanaście lat spędził w sowieckich łagrach.
Aleksander Soboń rolnik
Wiktor Poturaj
Bronisław Kłonica
Hipolit Dziewulski - gajowy
Władysław Hejzner - gajowy
Leśniczy Kiełpsz i jego synowie Józef i Witold
Zenon Wiącek - ukończył kurs podoficerski w Bondyrzu-
Walery Rypulak - były ogniomistrz - był instruktorem w placówce
Zygmunt Sobański - instruktor uprawy tytoniu. Jego rejon pracy obejmował całą gminę, miał wiec
odpowiednie dokumenty, swobodę poruszania był dobrym kontaktem i łącznikiem
Bronisława Denkiewicz -nauczycielka - sanitariuszka, komendant służby sanitarnej.
Władysława Goch - sanitariuszka - poległa w bitwie pod Osuchami
Jan Antoniewski - rolnik
Stefan Burcon - robotnik rolny
Leon Gruszka – robotnik (w listopadzie 1944r skrytobójczo zamordowany przez nieznanych sprawców)
Kazimierz Świstowski - robotnik kolejowy
Bronisław Błaszczak

Do placówki Nielisza organizacyjnie należało kilku członków z innych wsi : Jan Trąba, Adam Gorzała, Jan Gawłowski z Ruskich Piask: Czesław Mazurek ze Stawu Ujazdowskiego, Wincenty Świstowski z Gruszki Małej , Kozieło z Ujazdowa. Niektórzy członkowie ukończyli kursy podoficerskie w lesie koło Bondyrza. Kurs trwał 6 tygodni. Kurs zaopatrywał w żywność właściciel majątku Staw Noakowski - Korzeniowski / żona i córka tez były w konspiracji. Uczestnicy kursu brali raz udział w akcji rekwizycyjnej cukru z cukrowni w Klemensowie. Organizowano także kursy w małych grupach - dwa razy w Ruskich Piaskach i raz w Nieliszu. W Nieliszu zorganizowano także kurs sanitariuszek gdzie instruktorem była Bronisława Denkiewicz.
W placówce Nielisz nie było większych bitew oprócz potyczek i akcji na obiekty niemieckie. Na początku 1941 roku przeprowadzono akcje sabotażowe. Podpalono cysternę z benzyną na stacji Ruskie Piaski. Akcję powtórzono 16 i 31 grudnia 1942 r. Spalono wieżę ciśnień, wysadzono most kolejowy na rzece Łabuńka (dowodził "Podkowa"). Zdemolowano urządzenia stacyjne, spalono gminne akta kontyngentowe. Członkowie grupy brali udział w innych akcjach organizowanych w innych rejonach co było podyktowane względami konspiracji. Brali udział w rekwizycjach , przewozili broń. Organizowali zaopatrzenie dla oddziałów "leśnych". W sierpniu 1994 r. sformowana została grupa idąca na pomoc Powstaniu Warszawskiemu. Grupa dotarła do Puław i zawróciła - gdyż powstanie upadło. Kilku członków grupy było też wydelegowanych w 1944 r. w ramach akcji "Burza" na ziemie wschodnie celem pomocy tamtejszym placówkom.

2 komentarze:

  1. na liście jest mój dziadek, Józef Koczot. szkoda że tak rzadko go pytałem o tamte czasy i szkoda że tak mało pamiętam z jego opowieści.

    OdpowiedzUsuń
  2. Przeważnie reflektujemy się za późno.

    OdpowiedzUsuń